Sprawdźmy, jakie właściwości akustyczne mają inne materiały, zarówno takie, które są używane do adaptacji akustycznej, jak i te, których nikt by o to nie podejrzewał. I tu znów, czy to na skutek wspomnianych właściwości słuchu, czy wiary we własny zdrowy rozsądek i intuicję oraz porównania z innych dziedzin okazuje się, że to, co wszyscy uznają za niezłe materiały, ma znikome właściwości i w zasadzie bardziej szkodzi niż pomaga.

Podobne właściwości, jak Isover PT-80, ma wełna mineralna firmy Rockwool pod nazwą Techrock – występująca w “gramaturach” od 60 do nawet 120kg/m³. Jak wynika z doświadczeń (nie moich), trochę więcej niż Isover pyli, a producent i internety nie są zbyt chętni do podawania danych dotyczących współczynnika tłumienia. Z drugiej strony Rockwool jest łatwiej dostępny niż Isover – no cóż, trudna decyzja.

Łatwo dostępny jest inny produkt firmy Isover pod nazwą Aku-płyta. Jest to materiał stosunkowo tani, i nie są to twarde bloki tylko dość miękka wełna szklana. Jej parametry są zaskakująco dobre, prawie dorównujące PT-80. Tak się składa, że z braku PT-80 w desperacji właśnie nabyłem paczkę do testów

A teraz “ciemniejsza strona mocy”. Poza wytłoczkami od jajek kolejnym “mitycznym” materiałem, również często używanym do adaptacji akustycznej, są wszelkiego rodzaju kotary, dywany i wykładziny. Na stronie http://www.hifi.pl/slownik/wspolczynnikpochlaniania.php znalazłem małe zestawienie współczynników pochłaniania dźwięku, uwzględniające dywan:

Jak widzimy, wykładzina czy dywan o grubości 5mm zasadniczo nie działa, ani w dole ani nawet w środkowym paśmie. Trochę to denerwujące, trudno…

W pracy: http://suw.biblos.pk.edu.pl/resources/i1/i8/i3/i6/r1836/TurkiewiczJ_DoswiadczalneWyznaczenie.pdf znalazłem tabelkę porównującą współczynniki tłumienia różnych materiałów, głównie “włochatych”:

Najbardziej nas interesujące niskie częstotliwości z powyżej testowanych materiałów pochłania tylko wełna mineralna. Wszelkiego rodzaju materiały “włochate” owszem, działają, ale w zakresie wyższych częstotliwości. Co ciekawe, takie materiały jak “zrębki drewniane” czy kora są lepsze w dole niż dywan…

Dane dotyczące różnych materiałów można łatwo znaleźć w sieci, parę ciekawych linków poniżej:

http://www.acousticalsurfaces.com/acoustic_IOI/101_13.htm

http://www.bobgolds.com/AbsorptionCoefficients.htm

Warto zwrócić uwagę na sformułowanie “różnice współczynnika poniżej 0,15 są nieistotne”

Jak widzimy, materiały pochłaniające to przede wszystkim wełna mineralna i szklana, pianka akustyczna oraz na końcu wszelkiego rodzaju materiały porowate i “włochate” – przy czym warto zauważyć, że wcale nie “włochatość” decyduje o współczynniku tłumienia dla najniższych częstotliwości, najbardziej nas interesującego pasma. Z zestawień widzimy, że wysokie i średnie częstotliwości tłumi w zasadzie wszystko (nawet wytłoczki), natomiast niskie tylko dwa przeznaczone do tego materiały – wełna i pianka akustyczna.

Czynnikiem, który poza właściwościami materiału decyduje o pochłanianiu najniższych częstotliwości, jest jego gęstość, wyrażana w kg/m³. Jak widać z tabelek, im większa gęstość, tym lepiej. Standardowa “dobra” pianka akustyczna ma gęstość 30kg/m³, Isover PT-80, jak sama nazwa wskazuje, prawie trzykrotnie większą, 80kg/m³, a przy tej samej grubości 100mm współczynnik pochłaniania dla 125Hz prawie czterokrotnie większy niż wspomniana pianka! Oczywiście, istnieją pianki akustyczne o gęstości nawet 240kg/m³, jednak ich cena jest zaporowa i nawet w “krajach kapitalistycznych” stosunkowo rzadko zastępują wełnę mineralną (czy szklaną w USA).

W każdym razie każdy, kto widział twardą wełnę mineralną albo porządną piankę akustyczną o gęstości większej niż minimalne 30kg/m³ wie, że materiały te nie mają nic wspólnego ze sprężystością, miękkością, elastycznością i innymi cechami, które intuicyjnie przypisujemy materiałom tłumiącym – są to po prostu twarde i nadspodziewanie ciężkie kloce. Niestety, wełna mineralna ma oczywistą wadę – jest wełną i pyli. Stąd pakuje ją się w worki z różnych materiałów – materiałów tapicerskich, agrowłókniny, folii spożywczej, czy nawet skaju. Te materiały, mimo, że w większości słabo albo wcale nie przepuszczają powietrza, nie mają żadnego wpływu na współczynnik tłumienia w zakresie niskich częstotliwości, pogarszając ten współczynnik dla wyższych częstotliwości (folia, skaj), co często jest wręcz pożądane. Równie często stosuje się zapobiegawcze lakierowanie lub spryskiwanie powierzchni rozrzedzonym klejem, co również praktycznie nie wpływa na właściwości akustyczne i ma za zadanie ograniczenie pylenia.

Okazuje się w dodatku, że wbrew zdrowemu rozsądkowi nie ma się czego bać i folia w połączeniu z wełną mineralną czy szklaną oczywiście zmniejsza tłumienie dla średnich i wyższych częstotliwości, ale nawet zwiększa tłumienie dla najniższych częstotliwości! Taka folia, o której poniżej, to nie jest może dokładnie to samo, co owijanie czy pakowanie całego panela, jednak kierunek zmian współczynnika tłumienia jest wprawdzie niewielki, ale widoczny – zwłaszcza dla paneli o mniejszej grubości.
Pomiary przeprowadzono oczywiście w USA, bo tam panele waty szklanej Owens Corning 703, standardowo stosowanej jako materiał pochłaniający, występują w dwóch wersjach – zwykłej oraz FRK, czyli pokrytej folią aluminiową. U nas też dostępne są podobne panele – w wersji “kominkowej” – jednak mają zdecydowanie zbyt małą gęstość i grubość. Współczynnik tłumienia przy częstotliwości 125Hz dla wełny bez folii jest niższy niż dla takiej samej wełny z folią – żeby nie było wątpliwości, folią na zewnątrz, a nie do ściany. Wyniki pomiarów, wraz z innymi ciekawymi choć zagranicznymi materiałami oraz w zależności od sposobu montażu na cytowanej powyżej stronie:

Ciekawe obserwacje znajdziemy również na znanej stronie Ethana Winera – polecam. Jak widać, “oni” nie mają wątpliwości “czy wełna”, tylko ewentualnie “jaka wełna”

Sporo ciekawych i bardzo wartościowych informacji znajdziemy też na forum Jacka Miłaszewskiego dzwiek.org.

Wełna jest super – ale niestety nie zawsze wystarcza. W zasadzie… zawsze nie wystarcza. No i trzeba jej duuużo. Charakterystyki częstotliwościowe współczynników tłumienia dźwięku “kończą się” na 125Hz, poniżej… możemy się domyślać, że dobrze nie jest. A wymiary pomieszczenia są, jakie są, bo nawet pomijając ściany, sufit plus podłoga równa się jakieś 70Hz… Czy jest jakieś rozwiązanie problemów z częstotliwościami rezonansowymi? Jakieś inne pułapki basowe?

Rozwiązaniem są strojone pułapki basowe. Ponieważ, jak sama nazwa wskazuje, są one strojone, musimy znać częstotliwości, które stwarzają problemy. Możemy je oczywiście wyliczyć, korzystając z dostępnych w sieci kalkulatorów, np kalkulator firmy RealTraps ze znanej już strony Ethana Winera czy wiele innych, ale takie wyliczenia warto poprzeć pomiarami, bo często tradycyjnie wszystko się zgadza oprócz trzech rzeczy W każdym razie do budowy pułapek basowych zasadniczo musimy znać częstotliwości, nad jakimi chcemy zapanować, w odróżnieniu od szerokopasmowych pułapek z wełny czy pianki, działających wprawdzie słabiej, ale w szerokim paśmie.

Takie pułapki wykorzystują zasadę działania rezonatora Helmholtza, czyli są jakby obudową głośnikową typu bass-reflex – tyle, że bez głośnika . Jest wiele kalkulatorów i projektów, najczęściej chyba spotykane są walce z jednym otworem z góry, ja chciałbym polecić pomysł Brendana Minisha, opublikowany na stronie studiotips.com już paręnaście lat temu. Jest to wielootworowy rezonator, zwany z powodu rozmieszczenia otworów honeycomb. Moje doświadczenie pokazuje, że rozmieszczenie otworów nie jest krytyczne, nie musi być “plaster miodu”, wystarczy, że będą w miarę równo. Efekty działania takiej pułapki basowej są wręcz rewelacyjne.

Na wspomnianej wyżej stronie studiotips.com znajdziemy kalkulator do wyliczenia pułapki w pliku excela oraz parę zdjęć z procesu produkcyjnego, które pozwolę sobie zamieścić:

W zasadzie wszystko powinno być jasne, ale i tak konkretami zajmiemy się później, po pomiarach, na razie chciałem tylko zasygnalizować, że niestety, nie tylko wełna i pianka nas czeka. Proces budowy, który właśnie trwa i jest oczywiście dokumentowany, przedstawię w odpowiednim czasie Dobrą wiadomością jest to, że powyższe pułapki są łatwe w budowie i co najważniejsze działają, o czym w pewien sposób świadczą moje dotychczasowe doświadczenia, uwiecznione poniżej:

Słuch jest bardzo zawodny, a na “zdrowy rozsądek” to już w ogóle nie można liczyć – dlatego musimy przeprowadzić pomiary. Pomiary, przynajmniej na początku, mogą być nawet orientacyjne – chodzi o to, żebyśmy zdali sobie sprawę ze skali problemu, jaki musimy rozwiązać. Nawet taka orientacyjna metoda pomiarowa pozwala na lokalizację problemowych miejsc – a przede wszystkim jest szybka i nie wymaga wielu przygotowań.

Zanim zaczniemy dokładne pomiary, każdy na pewno chciałby się przekonać, czy w ogóle jest o co walczyć. Można oczywiście podejść do tego od razu porządnie, ale jak ktoś chce JUŻ? I niekoniecznie mierzyć, tylko po prostu sprawdzić, czy nie wypisuję w tym wątku jakichś piramidalnych bzdur? Sposób jest, i to dość prosty. Nasze stanowisko pracy trzeba po prostu uzupełnić chwilowo o mikrofon – i już. Powinien to być mikrofon pojemnościowy o charakterystyce dookólnej, ale w sumie na razie może być i nerka. Poza tym musimy mieć jakiś sygnał – i to też nie jest problem, wystarczy w gugla wpisać “sweep” i już mamy na przykład stronę audiocheck.net lub wprawdzie poświęconą car-audio, ale z dużą ilością plików www.realmofexcursion.com. Na potrzeby niniejszego testu wykorzystałem plik ze strony audiocheck.net o nazwie audiocheck.net_frequencychecklow.wav – przy okazji gratis z lektorem czytającym częstotliwości. Jest to monofoniczny plik z częstotliwościami od 10Hz do 200Hz – na razie wystarczy.

Interfejs audio – TC Konnekt 6. Monitory czy raczej głośniki – żeby nie było, że przesadzam – Tannoy M1, nic wielkiego, wręcz przeciwnie. W dodatku na wypadek wszelki z zatkanym bass-reflexem. Dlaczego zatkałem ten bass-reflex, wyjaśni się zaraz. Mikrofon – wiadomo, najlepiej pomiarowy, ale nie mam, więc użyłem starego wiernego UM 70 – przede wszystkim dlatego, że jest chwilowo wolny i ma też dookólną charakterystykę kierunkową. Oczywiście nierównomierności charakterystyk mikrofonu i przede wszystkim głośników będą miały bardzo duży wpływ na dokładność, ale jak się przekonamy, nie przeszkodzi to w otwarciu nam oczu i uszu. Wystarczy na razie, że nagramy po prostu dwa ślady – pierwszy z mikrofonem przystawionym bezpośrednio do głośnika – i dlatego zatkałem bass-reflex, a mikrofon powinien mieć charakterystykę dookólną, żeby nie było efektu zbliżeniowego – a drugi z mikrofonem ustawionym w pozycji odsłuchowej, czyli generalnie “gdzieś” w pomieszczeniu. Oczywiście podczas nagrań musimy siedzieć cicho i pamiętać o wyciszeniu aktualnie nagrywanego śladu i wyłączeniu direct monitoringu. No i ważna rzecz – nie zaszkodzi SŁUCHAĆ!

Żeby nie przedłużać, od razu z grubej rury – na pierwszym śladzie plik oryginalny, na drugim mikrofon przystawiony do głośnika, na trzecim mikrofon w pozycji odsłuchowej (oczywiście poziom podniesiony). Na górze – znaczniki z opisem częstotliwości.

Jak widzimy, charakterystyka samego głośnika niczym nie zaskakuje, natomiast charakterystyka pomieszczenia już tak. To porównanie powinno uspokoić wszystkich obawiających się wpływu nierównomierności monitorów i mikrofonu na dokładność pomiaru – jak widzimy, różnice są bardzo duże, przekraczają potencjalne niedokładności “układu pomiarowego”, czyli drugiego śladu. Krótko mówiąc – masakra. Spore podbicia na basowych częstotliwościach i zadziwiający spadek w “dolnym środku” – w rezultacie otrzymujemy “miękki, ciepły dół”, “lekko” skonturowany. Lekko… Okolice 70Hz to sufit-podłoga, reszta – szkoda gadać… Pracować się nie da, bo brzmi dziwnie i buczy. No i niestety – coś z tym trzeba zrobić. Tylko może najpierw dokładniej pomierzyć? Uprzedzając wątpliwości – oczywiście z użyciem programu Room EQ Wizard

Wszyscy znamy (albo przynajmniej powinniśmy znać) program Room EQ Wizard. Jest to standard, w dodatku darmowy (po obowiązkowej rejestracji), w zasadzie nie ma się co zastanawiać, tylko pobierać, instalować i robić. Tylko, że wymaga to jednak pewnego przygotowania – przynajmniej mentalnego. Poprzednia część pokazała, że nie tylko warto, ale i trzeba. Zobaczmy, jak zmierzyć i znaleźć problematyczne częstotliwości pomieszczenia wykorzystując Room EQ Wizard. Do dzieła!

Cała procedura pomiarowa z użyciem Room EQ Wizard jest już dokładnie opisana i nie będę powielał instrukcji, tym bardziej że nie zrobiłbym chyba tego lepiej. Z wielu stron polecam zaprzyjaźnioną stronę zakamarkiaudio.pl z wpisem o trudnym do pomylenia tytule “Jak wykonać pomiary programem Room EQ Wizard” – tam jest wszystko, co trzeba wiedzieć, żeby pomiary wykonać, zresztą nie ma tego aż tak dużo. A co potem? Niestety, zgadzam się z Igorem, twórcą bloga zakamarkiaudio.pl, że “musimy się przygotować na sporo pracy, czytania, eksperymentowania i niestety – kosztów“. Z tymi kosztami to na szczęście tragedii nie ma. Ale na razie zajmijmy się pomiarami, tym razem już porządnie.

Dla nowego “pokolenia komputerowego”, które niekoniecznie chce czytać “w językach”, Michał Lewandowski przygotował filmiki, bardzo dokładnie wyjaśniające całą procedurę kalibracji i pomiaru – polecam:

Najnowsza wersja REW wspiera sterowniki ASIO – i wprawdzie coś tam piszą, że niekoniecznie interfejsy firewire, to Konnekt 6 działa bardzo dobrze, a z drugiej strony Pro-Tools HD mimo sterowników ASIO jakoś nie chce. Ja jestem niecierpliwy – jak już wszystko działa (a działa elegancko), to szybko kalibruję interfejs i poziomy i zabieram się za pomiary.

Efektem pomiarów będą znane wszystkim rysuneczki – albo w formie charakterystyki częstotliwościowej (i fazowej), albo w formie trójwymiarowego wykresy typu waterfall. Na początku z czystej ciekawości postanowiłem sprawdzić, jak spisuje się testowy monitor APS AEON. I znów z wrodzonym brakiem cierpliwości przystawiłem do niego mikrofon ustawiony na charakterystykę dookólną. Wyniki pomiarów – już wkrótce

Przykładowy wykres typu waterfall z programu Room EQ Wizard

No to zobaczmy, jak moja nowa “reżyserka” wygląda w programie Room EQ Wizard. Na razie bez żadnej adaptacji, to znaczy wykładzina i coś na ścianach jest, ale jak wiemy z poprzednich części, w dole raczej dobrze nie jest. Okazało się przy okazji, że mimo szczerych chęci Tannoy M1 monitorem studyjnym nie jest i próba zastąpienia nim monitorów klasy APS AEON oczywiście się nie powiodła

Pomiary wykonałem przy użyciu monitorów APS AEON (jednej sztuki) i interfejsu TC Konnekt 6, skalibrowanego w poprzedniej części. Mikrofon to Microtech Gefell UM-70. Oczywiście ideałem byłby mikrofon pomiarowy – każdy, nawet najlepszy mikrofon studyjny może charakteryzować się jakimś “brzmieniem”, a tym samym być daleki od liniowości, a w przypadku mikrofonów kierunkowych dojdą jeszcze problemy z efektem zbliżeniowym. Z drugiej strony, jak za chwilę zobaczymy, nierównomierności są bardzo duże, a nam nie chodzi o dokładne wartości poziomu, tylko o identyfikację problematycznych częstotliwości. W zasadzie pomiarów należy dokonywać z włączonym tylko jednym monitorem – i ja oczywiście tak robiłem, ale nie tylko. Dokonywałem pomiarów z lewym albo prawym monitorem, oraz z dwoma naraz, przy różnych ustawieniach mikrofonu pomiarowego. Z powodu dość skomplikowanych kształtów pomieszczenia wyniki były bardzo różne, na zrzutach staram się przedstawiać te najbardziej reprezentatywne. Nie przedłużając – oto wyniki pomiarów. Najpierw charakterystyka monitorów, z mikrofonem przystawionym jak widać po prawej:

Całkiem nieźle, duża równomierność, pasmo “na oko” do 55Hz przy spadku 6dB, do 45Hz przy spadku 10dB, oczywiście mierzone razem z mikrofonem – do pomiarów może być. No dobrze – to czas odsunąć mikrofon od monitora…

I widzimy (a ja dodatkowo słyszę), że jest średnio. Pomieszczenie jest bardzo nieregularne, stąd mocne pofałdowanie i sporo rezonansów o różnym, generalnie na szczęście niewielkim (no, w miarę) wpływie na charakterystykę. W dodatku nierównomierności powyżej 150Hz mocno zależą od ustawienia mikrofonu pomiarowego i w zasadzie trudno uzyskać powtarzalne wyniki w tym zakresie. Najważniejszy, bo stały w każdym pomiarze, wydaje się wpływ wysokości pomieszczenia, odpowiedzialny za podbicie w okolicach 70Hz i widoczne w niektórych pomiarach osłabienie 140Hz. Dobrą wiadomością jest stosunkowo krótki i równy czas pogłosu.

Czyli plan jest następujący: szerokopasmowe panele z wełny mineralnej na pewno, powyżej 150Hz działają nieźle i miejmy nadzieję, że przynajmniej wygładzą charakterystykę, oraz strojona pułapka basowa na 70Hz, która musi poradzić sobie z największym rezonansem. A potem się zobaczy, jak to wszystko brzmi i ewentualnie co dalej.

Panele wykonam z wełny Isover Aku-płyta – kupiłem całą paczkę paneli o grubości 75mm (bo była najtańsza ) z planem składania ich podwójnie. W paczce jest dwanaście paneli o grubości 75mm, co w sumie da sześć gotowych “konstrukcji naściennych” o grubości teoretycznie 150mm, a w praktyce nieco mniej, bo Aku-płyta jest dość miękka.

Pułapkę strojoną wykonam według wzoru Brendana Minisha i zaleceń ze strony studiotips.com, z pozostałości po uszkodzonym biurku i z płyty paździerzowej, która spokojnie zalegała sobie w piwnicy. Rurki o średnicy wewnętrznej 33mm i zewnętrznej około 38mm – do przewodów elektrycznych, market budowlany. Do tego pistolet z klejem i standardowe narzędzia.

I wreszcie miniaturka wątku znajdzie uzasadnienie. Trzeba zbudować panele akustyczne z wełny mineralnej. Takie panele wykonywane są najczęściej z płyt wełny mineralnej PT-80, jednak trudności z nabyciem PT-80 zmusiły mnie do wykorzystania łatwiej dostępnego i przy okazji tańszego materiału, płyt Aku-Płyta firmy Isover. PT-80 znajduje się wprawdzie w ofercie sklepów i hurtowni, ale telefon do wybranych punktów sprzedaży pokazuje, że owszem, ale “akurat nie ma”. A Aku-Płyta jest. Wbrew nazwie, Aku-Płyta jest raczej miękką wełną, za to szklaną – nie wiem, czy to lepiej, czy gorzej, w każdym razie bliżej mitycznego Owens-Corning 703

Teoretycznie Aku-Płyta ma niewiele gorsze właściwości od PT-80 – przy tej samej grubości różni się tylko na najniższej częstotliwości, i to tylko o 0,15 – a przecież “Differences in coefficients of less than 0.15 are not significant.” . Z drugiej strony na najniższych częstotliwościach zależy nam najbardziej, więc jeżeli jest możliwość wyboru, to oczywiście lepszy będzie Isover PT-80.

Współczynnik pochłaniania dżwięku Isover Aku-Płyta

Współczynnik pochłaniania dźwięku Isover PT-80

Biorąc pod uwagę cenę i przede wszystkim dostępność, uznałem, że warto spróbować. Aku-Płyta produkowana jest w rozmiarze 60x120cm i grubościach 50, 75 i 100mm. Dziwnym trafem płyty o grubości 75mm są tańsze od płyt 50 i 100mm – i taką paczkę nabyłem, planując panele składać podwójnie. Jak widzimy na nieco uszkodzonej etykiecie, za 109PLN brutto otrzymujemy 12 paneli o grubości 75mm – czyli składając podwójnie mamy 6 grubych paneli o wymiarach 60x120cm.

No to do roboty. Ponieważ to wata szklana, podstawowe czynności wykonane zostały na podwórku, z odpowiednim zabezpieczeniem. Śnieg chwilowo nie padał – a mógł, w końcu mamy luty Z powodu oczywistego pylenia postanowiłem owinąć całe panele folią spożywczą, i oczywiście później materiałem. Jak się tak z bliska patrzy na rozpakowaną watę, to wydaje się, że nie pyli, ale ja już wiem swoje – a ręce mimo rękawiczek trochę wieczorem czułem. Przy okazji sprzedam “patent” na tego typu prace – warto oprócz używania gumowych rękawiczek owinąć sobie całe przedramiona albo nawet ramiona folią spożywczą.

Tyłem i wspornikiem całości są płyty MDF o grubości 10mm. Taka grubość jest wystarczająca, cieńszych materiałów jednak nie polecam – taki panel jest dość spory i cieńsza płyta mogłaby się wykrzywiać, poza tym przybijanie może mieć ograniczoną wytrzymałość. Z ram bocznych zrezygnowałem, z powodu miękkości waty powstaną z tego raczej “poduszki” o zaokrąglonych rogach – i dobrze, bo “reżyserka” jest malutka i lepiej, żeby przód i boki były miękkie. Po dyskusji, czy lepiej owijać panele folią i potem mocować do płyty, czy owijać całość razem z płytą zdecydowaliśmy się na to drugie, prostsze rozwiązanie – wata jest miękka i elastyczna, owijanie jej samej folią nie jest łatwe i trochę ją odkształca, a owijanie razem z tylną płytą od razu mocuje wełnę na miejscu. Folia typu “stretch” klei się sama do siebie i do gładkiego tyłu doskonale i wiercenie i przybijanie od tyłu nie stworzy powiększających się dziur i nie popsuje szczelności. Oczywiście panele z twardej wełny PT-80 można owijać same.
Czyli: przycięta płyta MDF, na to dwa panele Aku-Płyty, i całość owijamy folią. Folia doskonale się klei, i wprawdzie pył z waty trochę to klejenie ogranicza, to cała procedura jest łatwa, szybka i wystarczająco dokładnie uszczelnia. Na wszelki wypadek newralgiczne miejsca wzmocniłem brązową taśmą do pakowania – z tym też ostrożnie, bo taka taśma do folii przykleja się szybko i nieodwracalnie Oczywiście zgodnie z ustaleniami z poprzednich części przyjąłem, że folia ma znikome znaczenie dla pochłaniania najniższych częstotliwości.

Ponieważ nie miałem tylu płyt MDF o szerokości 120cm, niektóre panele jak widać trzeba było przyciąć – bez problemu ostrym nożem do tapet.

Gotowy panel, przed obiciem go materiałem, wygląda jak poniżej – wyszedł nawet dość foremnie, a podczas obijania materiałem będzie można dodatkowo skorygować kształt.

Wykonane w poprzedniej części panele akustyczne spełniają swoje funkcje, ale oczywiście musimy je jeszcze wykończyć, bo po pierwsze musi to jakoś wyglądać, a po drugie folia jest jednak podatna na uszkodzenia. W dodatku materiał ma wpływ na pochłanianie wyższych częstotliwości – krótko mówiąc, być musi.

Trzy wykonane panele, na razie bez wykończenia, do testów, w reżyserce prezentują się jak poniżej. Gdzie one powinny wisieć, to inna sprawa, zajmiemy się tym później (odpowiedź jest prosta – wszędzie ), w moim konkretnym przypadku muszą wisieć tam gdzie wiszą i już

Z braku miejsca o żadnej szczelinie powietrznej z tyłu za panelami mowy być nie może – szkoda, ale z drugiej strony wykaże to (albo nie) skuteczność tak wykonanych paneli normalnie zawieszonych na ścianie.

Panele oczywiście trzeba wykończyć – choćby “dla ładności”. Zdecydowałem się na płótno – dość “rzadkie”, ale pasujące kolorem do reszty i przede wszystkim z zapasów. Jak wiemy z poprzednich części, wyższe częstotliwości tłumi w zasadzie byle co, a przetłumienie w wyższym paśmie i tak jest niewskazane – stąd często do wykończenia wykorzystywane są też takie materiały, jak skaj. Płótno jest dość luźne i folia na panelach okazała się w tym przypadku konieczna. Ważnym narzędziem, niezbędnym do dokładnego obicia,  jest zszywacz – im mocniejszy i solidniejszy, tym łatwiej pójdzie. Procedura obijania paneli jest oczywista i nie wymaga chyba wyjaśnień. Panele z Aku-Płyty są dość miękkie i naciąganie płótna podczas obijania należy przeprowadzać ostrożnie i bardzo równo.

Na zdjęciach pierwszy panel, stąd wyszedł jak wyszedł, trochę się ponaciągało… Ostatnie zdjęcie pokazuje trochę “prześwity” i odblask folii pod materiałem – jest to wynik zastosowania lampy błyskowej, normalnie nic nie widać. Obite panele w komplecie trzech sztuk prezentują się na poniższym zdjęciu. Kolory trochę takie jakieś, ale to zdjęcie z komórki, w rzeczywistości wygląda to dużo lepiej, poza tym kolor ma znikome znaczenie akustyczne

No i teraz należy sprawdzić, czy to coś w ogóle daje

Panele akustyczne z wełny mineralnej, a dokładnie z wełny szklanej Isover Aku-Płyta, wiszą na ścianie w ilości sztuk trzy. Sprawdźmy, czy taka skromna ich ilość ma jakiś wpływ na “brzmienie” pomieszczenia. Pomiary przeprowadziłem jak poprzednio przy użyciu monitora APS AEON, mikrofonu Microtech Gefell UM-70 (o charakterystyce dookólnej)  i interfejsu TC Konnekt 6.

Przypomnijmy, jak “wyglądała” pusta reżyserka – bez paneli. Chyba nie wspominałem, że na ścianach jest tylko cienka warstwa  korka:

Proszę zwrócić uwagę, że pomiary te dzieli parę dni, stąd inne wartości wzmocnienia i prawdopodobnie inna pozycja mikrofonu pomiarowego. Każda pozycja mikrofonu pomiarowego daje trochę inne wyniki pomiaru, czasem nawet diametralnie różne. Staram się prezentować najbardziej reprezentatywne wyniki pomiarów, ale musimy pamiętać, że z każdego pomiaru można wysnuć jakieś wnioski, moje są oparte na analizie wielu pomiarów i niektóre z nich mogą nie wynikać wprost z prezentowanych rysunków. Zwłaszcza częstotliwości powyżej 150Hz są “nieprzewidywalne” i ocena efektów adaptacji na podstawie tylko kilku wykresów jest bardzo trudna.

Kolejnym aspektem jest miejsce umieszczenia paneli akustycznych. Powinny być one umieszczone tam, gdzie jest największy gradient ciśnienia, czyli ruch powietrza. Nie tam, gdzie jest największe ciśnienie, ale tam, gdzie są największe jego zmiany. To jest niestety teoria, a my i tak umieścimy te panele na ścianach tam, gdzie można

Również trzeba wziąć pod uwagę, że w mojej “reżyserce” monitory stoją zdecydowanie zbyt blisko ściany. To powoduje dodatkowe kłopoty w dole i niskim środku – i trudno, ale tak muszą stać.

Po powieszeniu na tylnej ścianie trzech paneli sytuacja wygląda następująco:

No to musimy dokonać małej analizy. Jak widzimy, poza anomaliami w wyższym środku spowodowanymi bliskością ściany i monitora i generalnie o trudno mierzalnych częstotliwościach pasmo “niskiego środka” wyrównało się. Może idealnie nie jest, ale na pewno lepiej, niż było. Poza widocznymi “dołkami” nierównomierność mieści się w zakresie 5dB. Z dołem już gorzej – w każdym pomiarze widać wpływ wysokości pomieszczenia, czyli “górkę” na 70Hz i “dołek” na harmonicznej 140Hz. I tego się spodziewałem – w tym pomieszczeniu wysokość jest jedynym stałym parametrem, w niektórych pomiarach pustej reżyserki (akurat nie  w tym zamieszczonym) też występował dołek na 140Hz, w każdym było podbicie 70Hz. Są oczywiście widoczne inne problemy (choćby 45-90-180,no, może z tym 45 to nie wiadomo), ale likwidacja właśnie rezonansu 70-140 podłoga-sufit będzie kolejnym celem. Wykorzystamy do tego strojoną pułapkę basową.

Wiemy już, że wełna jest super, ale nie zawsze wystarcza. Musimy uporać się z rezonansem na częstotliwości 70Hz (wyjątkowo pomiary mniej więcej zgadzają się z wyliczeniami) – to zbyt nisko dla wełny. Rozwiązaniem jest strojona pułapka basowa działająca na zasadzie rezonatora Helmholtza. Otwór może być jeden albo może być ich kilka. Ja wybrałem rozwiązanie z większą ilością otworów.

Budowałem już kiedyś pułapki basowe według projektu Brendana Minisha, opublikowanego na stronie studiotips.com. Działają dobrze i są w miarę proste w budowie – po co więc wymyślać coś nowego? Na stronie studiotips.com znajdziemy kalkulator do wyliczenia pułapki w pliku excela – według tych wskazówek wyliczyłem potrzebne parametry. Nie dokumentowałem procesu powstawania skrzynki z płyty wiórowej – mam nadzieję, że nie jest to proces nie do odtworzenia we własnym zakresie. Skrzynkę skręcamy śrubami i sklejamy klejem – powinna to być szczelna i sztywna konstrukcja, stąd konieczna jest uwaga i dokładność podczas przycinania i klejenia. Pułapka, którą zbudowałem, ma wymiary wewnętrzne 101,2cmx56,8cmx30cm, rurki elektroinstalacyjne mają średnicę wewnętrzną 33mm, tak więc z wyliczeń wynika, że potrzebuję na przykład 24 rurek o długości 48mm:

Wiemy, ile otworów musimy wywiercić, możemy zabrać się za wiercenie. Rurki elektroinstalacyjne są dobre, bo mają zewnętrzną średnicę około 38mm, a taką średnicę oferuje większość otwornic. W tak wykonany otwór rurka wchodzi łatwo i w miarę ciasno, wystarczy ją przykleić na obwodzie. Należy uważać na otwornice z wymiennymi blaszkami, takie jak na zdjęciu po prawej – ich średnica jest umowna, a otwory wychodzą większe. Dobra i niedroga jest otwornica, którą zastosowałem, zdjęcia poniżej:

Po wywierceniu wszystkich otworów mocujemy przycięte “w międzyczasie” rurki klejem na gorąco. Jeżeli mamy w miarę dobrą otwornicę, rurki będą mieścić się ciasno w otworach, ale ewentualny luz wypełnimy bez problemu klejem – trochę więcej go po prostu się zużyje.

Pierwsze otwory były wykonane tą niezbyt dobrą otwornicą, co chyba niestety widać. Oczywiście płytę nawiercamy otwornicą z dwóch stron, a nacisk stopniujemy z wyczuciem, żeby otwór nie wyglądał tak, jak na moim zdjęciu – to co, że to będzie od środka

Po przyklejeniu wszystkich rurek przykręcamy płytę czołową (na razie bez kleju) i przystępujemy (w kolejnej części) do pomiarów.

Piękna czarno-szara skrzynia, czyli pułapka basowa typu “honeycomb” albo inaczej wielootworowy rezonator Helmholtza stoi w reżyserce. Wypadałoby się upewnić, czy jest właściwie nastrojona – teoria z pewnością się zgadza, ale wykonanie już niekoniecznie. Jak zmierzyć częstotliwość rezonansową pułapki basowej? Bardzo łatwo

Po zarzuceniu prób z przetwornikiem piezo, którego akurat nie miałem pod ręką, idąc za telefoniczną poradą Arka Szwedy (założyciela firmy Sveda Audio) po prostu włożyłem do środka mikrofon (paluszek audiotechnica) i przystawiłem do pułapki monitor – a reszty dokonał znany Room EQ Wizard. I okazało się, że bardzo dobrze, że nie przykleiłem przedniej ścianki:

Wyliczenia były precyzyjne, a tu proszę – zamiast 70Hz i 140Hz widzimy jak byk 66Hz, 132Hz, 200Hz i tak dalej. Tak być nie może! Trzeba trochę zwiększyć częstotliwość rezonansową – można to zrobić albo skracając rurki, albo zwiększając ich ilość. Trudno przycinać wklejone już rurki – na szczęście okazało się, że dodanie dwóch nowych załatwia sprawę. Nie wiem, dlaczego wyniki tak różnią się od obliczonych wartości – może niedokładności w cięciu i wklejaniu rurek – w każdym razie, jak widać, warto zmierzyć Po dodaniu dwóch otworów uzyskałem prawie idealne 70Hz (poniżej powiększenie newralgicznego zakresu):

Mamy więc w reżyserce trzy panele szerokopasmowe i jedną strojoną pułapkę. Warto poeksperymentować z miejscem umieszczenia pułapki, ja to miejsce miałem z góry określone – musi być tam albo nigdzie. Wynik pomiarów (jeden z wielu oczywiście, w miarę reprezentatywny) widzimy poniżej. Najpierw – jak było bez niczego:

A teraz jest tak:

No i proszę – coś tam się wprawdzie jeszcze “dzieje”, i to sporawo, ale i na oko i na ucho jest nieźle – w zasadzie jak na reżyserkę przeznaczoną do okazjonalnych prac lektorskich to nawet może być. Wprawdzie trochę “zostało” na 70Hz, ale za to we wszystkich pomiarach zniknął “dołek” na 140Hz, a o to chodziło mi najbardziej, bo to było bardzo słychać. Oczywiście, my jeszcze trochę tu powalczymy

Panele akustyczne zawsze się przydadzą. Wykonywaliśmy już panele z miękkiej Akupłyty – tym razem chciałbym pokazać, jak można samodzielnie wykonać panele z twardej wełny mineralnej Rockwool Rockslab Acoustic – taniego „zamiennika” klasycznego PT-80. Może w dole nie działają tak dobrze, ale cenowo działają bardzo dobrze ;)

Panele z PT-80 są dość drogie – wełna ta niestety nie jest tania. Również dostępność pozostawia wiele do życzenia – prawdopodobnie właśnie dlatego, że jest to drogi produkt i kupują go tylko pasjonaci na panele ;) Natomiast paczka wełny Rockslab kosztuje w Castoramie niecałe 40PLN! W zależności od grubości w paczce jest od ośmiu do czterech paneli o rozmiarach 100x61cm. Cena sprawia, że nawet stosując najtańsze materiały wełna o grubości 10cm (cztery sztuki w paczce) może być najtańszym składnikiem panela! Sformułowanie „acoustic” w nazwie jest bardzo zachęcające, a parametry całkiem całkiem.
Najprostszy panel składa się z wełny właściwej, ścianki tylnej (lub bocznych) i wykończenia. Wełna, zależnie od grubości, to koszt od 5 do 10PLN za sztukę. Tylna ścianka – w najprostszej wersji z MDF o grubości 6mm – to trochę ponad 10PLN. Materiał obiciowy… to już każdy musi sam sprawdzić ceny – można się zdziwić, ale dycha powinna wystarczyć. Oczywiście za sztukę.

Wrażliwi i wszyscy inni powinni jakoś panele uszczelnić – poprzednio wykorzystałem szczelną folię stretch, teraz – tanią agrowłókninę z zapasów. Agrowłóknina może nie jest tak szczelna, jak folia, ale ponieważ mam dość gęsty materiał obiciowy, zdecydowałem się na taki eksperyment. Wełna Rockwool Rockslab, w odróżnieniu od poprzednio stosowanej Akupłyty jest bardzo przyjemna w użyciu – jeżeli nie tniemy jej ani nie uszkadzamy, nic się złego nie dzieje – przenosiłem nawet płyty gołymi rękami i nic. Ale uwaga – cięcie i upychanie w ściankach g-k to zupełnie inna sprawa, bez rękawic i maski nawet nie próbujmy.

Wprawdzie poprzednio na tył stosowałem MDF o grubości 10mm, ale sądzę, że 6mm wystarcza całkowicie – zwłaszcza, że teraz potrzebne są panele „sufitowe” o grubości 5cm.

Po precyzyjnym ułożeniu wełny na agrowłókninie i przykryciu jej tylną płytą z MDF nadchodzi czas na trudniejszy etap prac. W celu zapewnienia większej szczelności oprócz zszywek tapicerskich zastosowałem klej – do paneli, to nic, że nie akustycznych, a podłogowych ;) Miałem po prostu w piwnicy, to taki dość płynny wikol, i mimo dawno przekroczonego terminu przydatności do spożycia klei wściekle. Jeżeli decydujemy się na klejenie, a klej mamy w miarę rzadki, to nie trzeba aplikować go „między”, wystarczy posmarować agrowłókninę po przybiciu – przyklei się.

Agrowłókniny nie należy naciągać, ale też warto zadbać o równomierne ułożenie. Rockslab nie jest tak twardy, jak PT-80, więc rogi można dość łatwo niepotrzebnie „zaokrąglić”.

Klej trzyma bardzo mocno, w zasadzie zszywki nie są potrzebne – zszywacz jednak się przyda, bo tkaniny już chyba przykleić się nie da. Ale to zaraz…
Oczywiście dużo skuteczniejszą metodą izolacji jest zastosowanie folii, jak w poprzednim moim rozwiązaniu – w razie jakichkolwiek wątpliwości i obaw co do skuteczności agrowłókniny polecam zdecydowanie folię.

Panele zabezpieczone przed pyleniem agrowłókniną trzeba teraz wykończyć „na ładność”. Możliwości jest wiele – grubsza lub cieńsza tkanina, wykładzina, skaj… Warto pamiętać, że materiał obiciowy wcale nie musi przepuszczać powietrza!

Ja zdecydowałem się na zwykłe, choć dość grube białe płótno. Przed obiciem przeprasowałem je nieco, przez co zyskało na gładkości ;)

Wbrew pozorom obijanie jest czynnością dość prostą i szybką, trzeba tylko zachować ostrożność i nie naciągać zbyt mocno – zwłaszcza na rogach. Zszywek nie żałujemy, okaże się, że ten tysiąc z pudełeczka to nie jest wcale tak dużo.

Gotowy panel już na suficie – trochę się ubrudził podczas montażu, ale działa!

Tak wykonane panele są dość ciężkie, głównie za sprawą MDFu i samej wełny, tak więc mocowanie do sufitu musi być solidne.
Tylna część może być wykonana z innego materiału, lub być ramką z listewek albo z tyłu albo z boków – ja postanowiłem wykorzystać materiały dostępne „od ręki” w Castoramie i zminimalizować nakład pracy (np. na przygotowanie ramek) – bo tych paneli jednak trochę trzeba zrobić.
Cena jest niezwykle atrakcyjna, niestety, Rockslab nie jest tak twardy jak PT-80, przez co wymaga uwagi podczas wykonywania paneli – ale w sumie lekko „zaokrąglone” rogi też wyglądają nieźle.  Panele wiszące na suficie trochę się „wybrzuszają”, ale nie jest to zwisanie swobodne, bardziej zaokrąglenie. Skuteczność takich pięciocentymetrowych paneli o niższej gęstości w zakresie niskich częstotliwości jest oczywiście niezbyt imponująca, moje zostały wykonane w celu „ogólnej adaptacji” i raczej w zakresie wyższym, a niskimi częstotliwościami zajmują się strojone pułapki basowe, które zostały już dawno wykonane.

Sporo wpisów o strojonych pułapkach mam na blogu, ale niestety czas pędzi nieubłaganie. Strona Brendana Minisha nie działa od dłuższego czasu, zniknął zatem z sieci kalkulator pozwalający na obliczanie pułapek. Trzeba to naprawić.

Pułapki basowe to projekt Brendana Minisha, opublikowany na nieistniejącej już stronie studiotips.com. Działają dobrze i są w miarę proste w budowie. Na tej stronie studiotips.com był kalkulator do wyliczenia pułapki w pliku excela – według tych wskazówek wyliczamy potrzebne parametry. Linki zostawiam, chociaż już nie działają – może kiedyś…

https://wordpress.com/post/nagrywamy.com/4115

https://wordpress.com/post/nagrywamy.com/4351

Pułapek takich zbudowałem wiele, wszystkie działają:

Do ich obliczenia potrzebny jest jednak kalkulator, który… zaginął. Na szczęście nie na zawsze, odnalazłem go, zarówno w oryginalnej formie jak i w wersji nieocenionego kolegi Macieja. Link do obu kalkulatorów w excelu poniżej:

https://u.pcloud.link/publink/show?code=XZQUek0ZHg2j1AdnECYgJI5uJ3FzLJp6yNSy

Przypominam tylko, że zgodnie z przysłowiem „ścisła kontrola podstawą zaufania” oraz jakże na miejscu dawną forumową sygnaturką MB „różnica między teorią a praktyką jest taka, że w teorii nie ma różnicy między teorią a praktyką, a w praktyce jest” wyliczone wartości niekoniecznie muszą zgadzać się z tym, co uzyskamy, zatem pomiar częstotliwości rezonansowej wykonanej pułapki (czy raczej pułapek, na jednej się nie skończy) jest niezbędny. Tak czy inaczej polecam, działa